Bij dit theatergezelschap zitten er altijd tolken bij
Artikel in het NRC van woensdag 5 december 2018, door Floor Bouma
Doof en blind Toneelgroep Mooi Uitzicht verzorgt voorstellingen met acteurs die problemen met zicht én gehoor hebben. Sommigen zijn geheel doof en blind. „Toneel. Leuk. Muziek. Leuk.”
Een repetitie van Toneel Mooi Uitzicht, met links vooraan Marie-José Mulder en rechts vooraan Marion Florij, met twee begeleiders (foto's Merlin Daleman)
Roos (63) voelt de zware bas trillen in haar ballon. Met haar vingertoppen op het latex houdt ze het voorwerp stevig vast, het is haar lijntje met de buitenwereld. Roos hoort niets, ziet niets en heeft een zware vorm van autisme. En ze is actrice.
Roos, die zelf geen beslissingsbevoegdheid heeft door de ernst van haar beperkingen, staat niet met haar echte naam in de krant. Ze is een van de 23 acteurs van het theatergezelschap Toneel Mooi Uitzicht. Alle spelers van de groep hebben problemen met hun zicht én gehoor, veel zijn volledig doof en blind. Ook heeft een deel van de groep een mentale achterstand.
Op basis van hun beperkingen en niveau zijn de acteurs in drie groepen verdeeld, die wekelijks repeteren in de toneelruimte van Kalorama, een zorgcentrum voor doofblinden in het Gelderse Beek. De meeste acteurs wonen op het centrum, ook spelen doofblinden die zelfstandig wonen mee. Voor zover bekend is Toneel Mooi Uitzicht de enige theatergroep voor doofblinden in Nederland.
Onder leiding van regisseur Casper Schimmel (39) werken de acteurs een jaar lang aan een grote productie, die in juni wordt opgevoerd. Schimmel, opgeleid als theaterdocent en sociaalpedagogisch hulpverlener, richtte de toneelgroep in 2011 op. Hij wil zoveel mogelijk mensen kennis laten maken met toneel, vooral groepen die het moeilijker hebben in de maatschappij - zoals doofblinden.
"Toneel zorgt ervoor dat de mensen niet achterblijven in hun donkere, stille wereld." Casper Schimmel
Deze maandagmiddag is de toneelruimte afgehuurd voor de groep van Roos. De negen acteurs hebben verschillende beperkingen. Een aantal is volledig doof en blind, vijf zitten in een rolstoel. „Een lekker gemêleerd gezelschap”, vat Schimmel samen.
Kostuums
De rechthoekige kamer ziet eruit als iedere andere repetitieruimte. Aan de muren hangen foto’s van voorstellingen, in de hoeken staan kledingrekken die bijna bezwijken onder talloze weelderige kostuums. Verspreid over de ruimte liggen rekwisieten, doeken en hulpmiddelen.
De repetities vergaan altijd op dezelfde manier. De spelers zitten in een halve kring, iedere week in dezelfde volgorde. Voor de halve cirkel zit Schimmel op een kruk met wieltjes. Naast hem zit een centrale tolk, deze week Sarah. Zij vertaalt alle woorden van de regisseur in handgebaren. Vier andere tolken zitten in de halve kring naast de doofblinden.
Er komt veel meer bij kijken dan bij een gewone toneelrepetitie. Iedere keer als Schimmel praat, moeten de tolken aan de slag. De regisseur spreekt langzaam en duidelijk. Tolk Sarah lipleest expressief mee en beweegt haar handen al gebarend door de lucht. De een-op-een tolken pakken de hand van de speler die zij begeleiden en spellen Schimmels woorden in kleine gebaartjes in hun handpalm. De doofblinde spelers staren in de leegte terwijl ze in hun hand voelen wat er wordt gezegd.
Oplossingstheater, zo noemt Schimmel zijn werk bij Mooi Uitzicht. Zijn spelers verschillen op vrijwel ieder vlak van elkaar: op het gebied van leeftijd (de jongste is 34, de oudste 86), als het gaat om denkniveau (de meeste spelers wonen onder begeleiding) en ook zijn er grote lichamelijke verschillen, die bovendien veranderlijk zijn.Zo is het weleens voorgekomen dat een acteur die normaal liep, ineens in een rolstoel binnenkwam. Voor een andere speler moeten de gordijnen soms gesloten worden, anders krijgt ze hoofdpijn. Ook is het meer dan eens voorgekomen dat een speler net voor de voorstelling overleed, vertelt Schimmel.
Iedereen had iets
Schimmel werkt twee dagen per week bij Toneel Mooi Uitzicht. De andere dagen bestiert hij zijn eigen theaterbureau. Hij groeide op in een gezin met dertien pleegkinderen. „Bij ons thuis had iedereen wel iets. Zo heb ik geleerd dat anders zijn ook iets heel moois kan betekenen.”
Daarom werkt hij graag met wat hij doelgroepen noemt: mensen met een verstandelijke beperking of grote fysieke ongemakken zoals doofblindheid. Veel activiteiten voor doofblinden zijn individueel, vindt Schimmel. „Toneel is sociaal en zorgt ervoor dat de mensen niet achterblijven in hun donkere, stille wereld.”
Geluidloos
De acteurs spelen vandaag allemaal een scène voor de groep. De meesten alleen, sommigen in duo’s. De veelal geluidloze scènes zijn de bouwstenen voor het grote toneelstuk. Tijdens de voorstelling zingt een band deze met door Schimmel geschreven liederen aan elkaar.
Scripts voor doofblindentheater bestaan niet, dus schrijft Schimmel ze zelf. Aan het begin geeft hij zijn spelers een thema, dit jaar ‘jungle’. De acteurs kiezen, in tegenstelling tot bij de meeste stukken, hun eigen rol. Op basis daarvan verzint Schimmel het verhaal. Dit jaar komen tijgers, apen en beren voor in het stuk. Roos heeft de rol van paradijsvogel gekozen.
Als zij haar scène mag opvoeren, neemt ze plaats op een stoel voor de halve cirkel. Haar ogen blijven gesloten, haar mondhoeken wijzen naar beneden. Haar gezicht verraadt geen enkele emotie. Achter haar neemt haar persoonlijke tolk Jorien plaats, zij legt haar handen op Roos’ schouders.
Dan begint Schimmel luid te zingen. Jorien tikt op Roos’ rechterschouder als teken dat zij haar arm omhoog moet doen. Met haar vingers tokkelt de tolk vervolgens zachtjes op Roos haar armen, waarna zij haar vingers spreidt en door de lucht beweegt. Zo ‘vliegt’ paradijsvogel Roos op de woorden van Schimmel: „aanschouw mijn vlucht”.
Als de scène is afgelopen, applaudisseren de andere spelers. Sommigen stoten kreten uit om Roos aan te moedigen. Jorien pakt haar hand en schrijft met kleine beweginkjes in Roos’ handpalm dat ze het goed heeft gedaan. Zij reageert ogenschijnlijk niet en keert rustig terug naar haar plek in de halve kring. Jorien legt de ballon terug op haar schoot.
"Met toneel kan ik nare gedachten uitzetten." Colinda Vermeulen
Het lijkt alsof Roos geen emoties voelt, maar dat is enkel schijn. Praten kan ze niet, maar als haar tolk haar namens de verslaggever vraagt op te schrijven wat ze van het toneel vindt, stromen er enkel positieve woorden uit haar pen. De wilde strepen op het papier vormen de woorden „Toneel. Leuk. Muziek. Leuk.”
Roos voelt door de geluidsgolven in haar ballon hoe haar medespelers hun scènes opvoeren. Zo ervaart ze hoe de 56-jarige Bert Broeils, een grote, grijsharige man met een bolle buik die ziet noch hoort, overtuigend de rol van beer speelt. Anna Houdijk (49) vertolkt vanuit haar rolstoel de rol van een kat. Colinda Vermeulen (49) speelt een verdwaalde toerist. Terwijl ze medespeelster Marie José Mulder (77) tips toefluistert, loopt ze dansend door de jungle.
Filmster
Vermeulen is zeer slechthorend en ziet als gevolg van reuma en staar ongeveer de helft van wat de meeste mensen zien. Haar grote droom is echter een beroemde actrice worden. Al achttien jaar staat ze op de planken, vertelt ze. Ze speelde allerlei rollen, toen ze als tiener op de dovenschool zat, samen met familieleden die ook acteren en nu dus bij Mooi Uitzicht. Toneel is een uitlaatklep, zegt Vermeulen. „Als ik me helemaal inleef in mijn rol, heb ik even geen tijd om na te denken over al die vervelende dingen. Ik heb het niet altijd makkelijk en met toneel kan ik nare gedachten uitzetten.”
Ook vindt Vermeulen het fijn om andere spelers te helpen. „Ik wil ze laten zien dat je ook gewoon filmster kunt worden als je doof of blind bent.”Om stipt 15.30 uur is de repetitie afgelopen. Een voor een verlaten de spelers en de tolken de toneelruimte, de meesten aan de hand van een begeleider van Kalorama. Als het vertrek leeg is, ploft Schimmel neer op een stoel. In zijn hoofd is hij al bezig met de volgende repetitie: hoe kan hij Bert beter laten samenwerken met de andere spelers? Waar moet hij een kostuum voor Colinda vandaan halen?
Als regisseur is het voor hem belangrijk dat hij geprikkeld wordt, vertelt Schimmel. Als hulpverlener wil hij vooral tevreden gezichten zien. „Mijn spelers zijn gedeukte mensen. Al hun hele leven krijgen ze te horen wat ze allemaal niet kunnen – niet horen, niet zien, niet leren. Ik vertel ze wat ze wel kunnen: acteren.”
« Terug naar het overzicht